Hạt thóc 3000 tuổi: Còn 1% hi vọng vẫn phải chứng minh

Theo TS Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á thì không nhà khảo cổ nào nói chắc rằng có thể kiểm soát được một cách tuyệt đối tất cả mọi việc diễn ra trong quá trình khai quật, tuy nhiên, dù độ tin cậy chỉ còn 1% thì chúng ta vẫn có quyền hi vọng.

Nhầm lẫn là khó tránh khỏi
Nhiều ngày nay, giới khoa học đã mổ xẻ rất kỹ về hiện tượng hạt thóc 3.000 năm nảy mầm. Người tin, người lại cho rằng đây là một câu chuyện nhảm nhí. Là một nhà khảo cổ từng nghiên cứu về lúa cổ, TS nghiêng về ý kiến nào?
Trong khảo cổ Việt Nam cũng như trên thế giới, việc khai quật dấu tích thóc lúa là chuyện khá phổ biến. Có điều thóc khảo cổ mà nảy được mầm thì đúng là điều mới lạ. Tuy nhiên, đối với một người làm khoa học thì cần phải có thái độ trân trọng hoạt động khoa học của người khác.
Nhóm chuyên gia khai quật ở Thành Dền đều là những nhà khoa học nghiêm túc. Tôi được biết, khi nghe được ý kiến nhiều chiều, các chuyên gia khai quật đã trực tiếp kiểm nghiệm lại ở một hố đất đen khác và đã thu được kết quả tương tự về hạt thóc khảo cổ như đã công bố trước đó. Điều này thể hiện tinh thần và thái độ nghiêm túc của một người làm khoa học. Tôi trân trọng điều đấy.
Nói thế nghĩa là TS tin rằng đây chính là hạt thóc cổ 3.000 tuổi?
Việc khai quật thận trọng không đồng nghĩa với việc có thể đảm bảo độ chính xác một cách tuyệt đối. Là người làm khai quật lâu năm, tôi cho rằng không nhà khảo cổ nào có thể nói chắc rằng đã kiểm soát được tất cả mọi việc diễn ra trong quá trình khai quật. Nếu ở trong phòng thí nghiệm, sự tuyệt đối là có thể. Nhưng đây là khai quật ngoài tự nhiên, có rất nhiều thứ có thể xảy ra ngoài tầm kiểm soát

Một trong những hạt lúa được tìm thấy.

Năm 1982, khi cả thế giới còn đang thảo luận về sự kiện các nhà khoa học Mỹ tìm thấy những hạt thóc cổ trong một số cuộc khai quật ở Thái Lan, tôi và một số nhà khoa học khác đã tiến hành khai quật hang Xóm Trại (Lạc Sơn, Hòa Bình) thuộc văn hóa Hòa Bình.
Trong đợt khai quật ấy, chúng tôi đã phát hiện được hàng trăm hạt thóc. GS. VS Đào Thế Tuấn (nguyên viện trưởng Viện KH Nông nghiệp Việt Nam) là người đầu tiên nghiên cứu và công bố những hạt thóc này. Nhưng bản thân tôi vẫn chưa thể có một công bố chính thức.
Dù độ tin cậy chỉ còn 1% vẫn có quyền hi vọng.
Vậy, đối với những hạt thóc nảy mầm được tìm thấy ở Thành Dền, độ tin cậy của TS là bao nhiêu %?
Độ tin cậy thay đổi theo những thông tin mà tôi tiếp nhận được. Ngày 16/6 vừa qua, trong buổi báo cáo kết quả khai quật Thành Dền, khi nghe báo cáo và xem những bức ảnh tư liệu mô tả lại quá trình khai quật, có số điểm khiến tôi tin hơn cũng có điểm cho thấy cần phải thận trọng hơn.
Những cái gì khiến TS cảm thấy phải thận trọng hơn?
Ví dụ, cuộc khai quật ở Thành Dền có sự tham gia của rất nhiều dân công địa phương. Thóc thu được đãi rửa ngay ở mương ngoài đồng rất khó kiểm soát sự xâm nhập của các vật thể từ môi trường nước đó. Nhất là đối với những hạt thóc khi đãi đã có hiện tượng ra rễ chùm. Theo như thông báo, có tìm được cả những hạt thóc đã ra rễ nhưng chết. Thật ra, chúng ta vẫn cho rằng, hạt thóc nảy mầm là chuyện rất đơn giản, nhưng thực ra một hạt thóc nảy mầm thì cần phải hội đủ một số yếu tố về độ ẩm, môi trường, nhiệt độ. Rõ ràng, hạt thóc bị chôn ở dưới thì khó có thể nảy mầm vì ánh sáng bị che khuất.
Điều này đặt ra ba giả thiết. Một là, đất được đào lên nhưng tích lại phải mấy ngày hôm sau mới đãi vì thế thóc ra rễ mà không biết. Hai là hạt thóc đó đã nảy mầm ra rễ ở môi trường tự nhiên bên ngoài vô tình lẫn vào trong khi sàng lọc dưới mương nước. Ba là những hạt đó đã ra rễ từ trước khi bị chôn vùi trong tầng văn hóa.
Có vẻ như việc tìm câu trả lời cho những hạt thóc nảy mầm ở Thành Dền không đơn giản?
Như tôi đã nói, khoa học không thể chỉ dựa vào nhận định cảm tính. Đây là một vấn đề lớn, nên dù chỉ có 1% độ tin tưởng thì vẫn phải nghiên cứu làm rõ. Cá nhân tôi, không được phép nghi ngờ hay tin tưởng.
Nếu nói nghi ngờ hay tin tưởng giờ đây chỉ là cảm tính, mà cần những chứng cứ thuyết phục để chứng minh sự nghi ngờ hay tin cậy của mình.
Ví dụ, khi xem xét những hạt thóc này, GS. VS Đào Thế Tuấn nói là về hình thái, lúa khảo cổ Thành Dền trông rất khác lúa hiện nay mà giống các mẫu gạo cháy ở địa điểm Đồng Đậu. Một khi chuyên gia như anh Tuấn đã nhận xét như vậy thì rất đáng tin cậy.
Hơn thế, chưa bao giờ xảy ra việc hạt thóc giữ lâu trong lòng đất nảy mầm cũng vì chúng ta chưa bao giờ làm cái việc là sau khi tìm thấy thóc khảo cổ lại ngâm vào nước.
Thế từ trước tới nay, giới khảo cổ xử lý thế nào với những hạt thóc tìm được?
Từ xưa tới nay, khi tìm được thóc, chúng tôi không để ý đến nó là thóc mẩy hay thóc lép. Chúng tôi quan niệm hạt thóc nguyên vẹn là những hạt còn nguyên hình dáng hạt thóc, không bị biến dạng vì thế nó có thể là hạt thóc lép, thóc mẩy, có thể chỉ là vỏ trấu...
Hơn thế, khi nhặt được, chúng tôi lại xử lý giống như bảo quản các hiện vật khảo cổ khác. Theo nguyên tắc, trong lòng đất, các hiện vật đã no ẩm, đưa lên mặt đất rất dễ bị biến dạng, cong, vênh vì thế khi đưa lên mặt đất là phải được giữ ẩm bằng cách để hiện vật vào các hộp bên dưới có lót các lớp giấy thấm ướt. Sự kiện nảy mầm thóc khảo cổ ở Thành Dền là hoàn toàn ngẫu nhiên.
Vì lý do nào đó, các bạn ấy lại ngâm chúng vào nước. Vì ngâm vào nước nên mới mọc mầm. Không biết câu chuyện này kết thúc ra sao, nhưng chắc chắn có 2 điều chúng tôi sẽ lưu ý trong thời gian tới: khi khai quật được thóc, thì cần tiến hành phân loại thóc mẩy, thóc lép. Thóc mẩy sẽ được đưa vào thử để xem có thể nảy mầm không.
Càng nhiều cách tiếp cận càng tốt
Hiện nay 3 mẫu thóc đã được gửi sang Nhật để tìm niên đại AMS (carbon phóng xạ). Có ý kiến cho rằng, việc gửi mẫu đi là chưa cần thiết vào lúc này?
Nhiều nhà nông sinh học cho rằng cứ đợi đến khi lúa trổ bông ra hạt, thông qua phân biệt bằng hình thái cũng biết được đấy có phải là lúa cổ không. Sau đó mới gửi mẫu đi xét nghiệm. Tôi cho rằng chúng ta có thể làm thế, nếu chúng ta không có điều kiện. Nhưng chúng ta được các nhà khoa học nước ngoài giúp đỡ thì tại sao không cùng phối hợp. Càng nhiều cách tiếp cận càng tốt, kết quả sẽ chính xác hơn.
Nhưng liệu xét nghiệm bằng AMS có xác định chính xác được niên đại thật của các hạt thóc thật không?
Nhìn chung phương pháp AMS cho kết quả rất khả quan. Tuy nhiên, cũng không loại trừ khả năng 3 mẫu mang đi làm niên đại AMS sẽ cho ra các kết quả khác nhau. Lúc ấy sẽ lại phải tính toán lại và gửi thêm các mẫu nữa. Hiện tôi được biết các mẫu mang đi gồm có 2 mẫu là hạt thóc lép, 1 mẫu là vỏ của hạt đã nảy mầm.
Tôi cho rằng đối với mẫu vỏ trấu của cây lúa đã nảy mầm thì chu trình hấp thụ carbon phóng xạ mới, bản chất của sự sống từ khi lúa vận động nảy mầm đã xuất hiện. Tất nhiên ở mức độ thấp và không đáng kể. Nhưng cần lưu ý sai số có thể có. Theo tôi nên chọn mẫu từ những hạt lúa vẫn còn lõi tinh bột tách ra nhờ kết quả chụp X-Quang, trước khi ngâm cho nảy mầm. Để ngăn chặn nẩy mầm, có thể bảo quản trong tủ đá làm đông lạnh. Các quá trình đông lạnh, chụp X-Quang đều không ảnh hưởng đến hàm lượng C14.
Vậy còn phương pháp quan sát hình thái, liệu chỉ dựa bằng mắt thường có thể phân biệt được chính xác không?
Có hơn 60 tiêu chí để phân biệt bằng mắt thường. Các nhà nông học hoàn toàn có thể phân biệt được lúa cổ với lúa hiện đại bằng cách này. Tuy nhiên, trong chuyện này cũng có vấn đề chúng ta cần phải định nghĩa cho rõ thế nào là lúa cổ với lúa hiện đại

Hiện nay 3 mẫu thóc đã được gửi sang Nhật để tìm niên đại.

Trong trường hợp, ngay cả nó là lúa hiện đại, chúng ta cũng phải làm rõ hiện đại ở đây được tính là bao nhiêu năm. Nói là hiện đại, nhưng có khi cũng cả 100 năm. Mà hạt lúa 100 năm có thể nảy được mầm thì cũng là điều đáng quý.
Nói như thế, nghĩa việc vén bức bí mật xung quanh hạt thóc này sẽ còn mất rất nhiều thời gian?
Đúng thế. Đây là một sự kiện khoa học lớn đòi hỏi có sự vào cuộc của nhiều chuyên gia. Tôi mong, các nhà khoa học sẽ có cái nhìn khách quan và ủng hộ bằng cách cùng nhau mỗi ngưỡi góp một chút kiến thức để có được kết luận cuối cùng.
Trong trường hợp nó chỉ là một sự nhầm lẫn, chúng ta cũng nên coi là chuyện thường, cuộc sống vẫn luôn có sự sai sót và nhầm lẫn.
Quan trọng nhất đối với tôi là sự khẳng định hay sự nhầm lẫn đều phải được chứng minh bằng những chứng cứ khoa học.
Còn rõ ràng trong trường hợp nó đúng thì đây sẽ là một sự kiện khoa học lớn đáng tự hào của Việt Nam trước cộng đồng thế giới

» Những bữa phụ cho vòng eo bạn gái "chuẩn" hơn
» Những ca hôn mê, tử vong vì nắng nóng
» kaka 1 Vòng trái bắp, cười vỡ bụng mất =))
» Chụp ảnh "người âm": Ngẫu nhiên có vòng tròn sáng?
» 8 lý do XX không nên có bầu ở tuổi dậy thì